Placebo jest terminem używanym do opisania substancji biologicznie neutralnej, która pomimo braku terapeutycznych właściwości, wykazuje zdolność do wywoływania efektów leczniczych. W praktyce może to oznaczać obniżenie intensywności bólu migrenowego poprzez przyjmowanie tabletek z glukozą. Ale skąd wynika ten paradoks? Jakie jest wyjaśnienie dla tzw. efektu placebo, a także zjawiska o przeciwnym działaniu, zwanego nocebo? Czy stosowanie placebo w praktyce medycznej jest moralnie dopuszczalne?
Efekt placebo jest znany w medycynie od wielu setek lat. W czasach średniowiecza zasada „mów tylko po łacinie w obecności pacjenta” była powszechnie stosowana – obserwowano bowiem, że pacjenci, którzy mieli większą świadomość swojego stanu zdrowia, często doświadczali silniejszych objawów choroby. Negatywne myślenie pacjenta mogło pogarszać jego stan zdrowia, natomiast pozytywne nastawienie przyspieszało proces leczenia.
Pierwsze naukowe badania nad fenomenem placebo datowane są na rok 1945, kiedy ukazał się pierwszy artykuł dotyczący tego zjawiska. Z upływem czasu powstało wiele różnorodnych definicji tego terminu, co doprowadziło do pewnego rodzaju konfuzji informacyjnej. Obecnie za najbardziej właściwą uważana jest definicja opracowana przez Shapiro, która podzielił placebo na trzy kategorie:
Pierwsza kategoria to placebo jako terapia (lub element terapii), celowo stosowaną w celu wywołania efektu psychologicznego lub psychofizjologicznego bez wiedzy pacjenta lub terapeuty. Taka terapia nie wykazuje specyficznej aktywności w warunkach, w których jest stosowana. Nie ma znaczenia, czy użyte placebo ma działanie farmakologiczne czy nie.
Drugą kategorią jest placebo jako procedura lub substancja używana w badaniach eksperymentalnych w celach porównawczych. Taka substancja również nie wykazuje specyficznej aktywności dla warunków, które są testowane. Placebo używane do celów porównawczych może, ale nie musi wywoływać efektu placebo.
Ostatnią kategorią jest efekt placebo, czyli niespecyficzny wynik psychologiczny lub psychofizjologiczny pochodzący od stosowania placebo. Efekt ten może być zarówno pozytywny jak i negatywny.